Meppel werd al in 1141 genoemd in een oorkonde maar in die tijd was het niet meer dan een groepje boerderijen. In 1422 werd Meppel als een zelfstandig kerspel afgescheiden van Kolderveen en mocht men een kerk bouwen. Deze Grote of Mariakerk staat er nog steeds, al is er in de loop der eeuwen veel aan veranderd. De plaats was toen nog niet meer dan een dorp. Meppel kwam in de 16e eeuw tot bloei vanwege de turfafgravingen in Noord-Nederland; de stad was een belangrijke doorvoerhaven vanwege de verbinding met de Drentse Hoofdvaart en de Hoogeveense Vaart aan de ene kant en het Meppelerdiep aan de andere kant. Via het Meppelerdiep kon bij Zwartsluis de Zuiderzee bereikt worden. In de 17e en 18e eeuw vestigden zich dan ook veel binnenschippers in Meppel, dat in 1644 van de drost van Drenthe stadsrechten had gekregen en inmiddels meer dan duizend inwoners had. In 1809 kreeg Meppel opnieuw stadsrechten van Lodewijk Napoleon.
De wateren die door het centrum van Meppel voeren worden grachten genoemd. Mede vanwege de namen Heerengracht, Keizersgracht en Prinsengracht wordt de stad ook wel eens het Mokum van het Noorden genoemd. Verder wordt Meppel ook om andere redenen vaak met Amsterdam vergeleken. Zo zijn er al eeuwenlang banden tussen beide steden en ook was de Joodse gemeenschap voor WOII rijkelijk vertegenwoordigd in Meppel. Een straat met de naam als Synagogestraat en Jodensteeg herinneren nog aan die tijd. De grachten liggen alle langs het oude tracé van de Hoogeveense Vaart en de Beilerstroom door het centrum van Meppel. In de twintigste eeuw zijn enkele grachten gedempt die dwars door het centrum van de stad liepen. Ook zijn enkele ophaalbruggen vervangen door vaste bruggen. Sindsdien is het onmogelijk geworden door Meppel heen Drenthe binnen te varen, ook vanwege de vernauwing van de Hoogeveense Vaart in 2005 ter hoogte van de Oosterboer. In 2008 is een deel van de Gasgracht, tot aan het Prinsenplein in het centrum weer open gegraven. Ter hoogte van de oude “Tipbrug” is een nieuwe opklap brug over de Gasgracht gebouwd. Deze brug is gebouwd naar het voorbeeld van de Tipbrug en heet “Prinsenbrug”.
De stad Meppel zelf bestaat nu uit:
- Centrum deels oud, deels stadssaneringen in de loop der jaren
- Watertorenbuurt (jaren dertig)
- Ezinge (jaren veertig)
- Haveltermade (jaren vijftig; sinds 1942 onderdeel van Meppel, inclusief voormalige Ruinerwoldse buurtschap Tweeloo)
- Koedijkslanden (jaren zeventig; sinds 1961 onderdeel van Meppel, inclusief voormalige Staphorster buurtschappen Hesselingen en Werkhorst)
- Oosterboer (jaren tachtig; voormalig buurtschap, nu opgenomen in de bebouwing)
- Berggierslanden (begin 2000)
- Nieuwveense Landen (gestart in 2013)